Beklenen Büyük İstanbul Depremini düşünmek, depremin ne zaman, nerede ve hangi şiddetle olacağı bilinmediğinden korkutucudur. Depremin sonuçları düşünüldüğünde -daha önceki yaşanmışlıkların da etkisiyle- maddi, manevi bir yıkıntıyla karşılaşma ihtimali depreme karşı kaygı duyulmasına neden olur. Depresyona da bir çeşit deprem gibi bakılabilir; düşüncesi korkutur, gerçekleştiğinde ise sadece sallayıp geçecek mi yoksa ardında bir enkaz mı bırakacak bilinmez. Ne zaman, nasıl, hangi şiddetle geleceği bilinmez. ‘Büyük İstanbul Depresyonu’ filmi yerde, cenin pozisyonunda uzanan Didem’in görüntüsüyle açılır. Cenin pozisyonu, ismini bebeklerin anne karnında doğum anına kadar durdukları şekilden almıştır. Bu nedenle korunaklı, sessiz, huzurlu ve izole bir alanı çağrıştırır. Cenin aynı zamanda olası bir deprem anında kişiyi en az hasarla kurtaracak pozisyondur. Didem’in ilk planda bu pozisyonda gözükmesi, içerisinde bulunduğu ruh halini yansıtmada başarılı bir şekilde kullanılmıştır. Sanki bir enkazın altında sıkışmış ve çıkamıyordur. Didem’in görüntüsü ekrandayken işitsel düzeyde gürültülü bir şekilde metro sesi duyulur. Bu ses dışarıdaki tehlikeleri temsil eder. Keşmekeşinin bir parçası, sıkışmış şehrin sesi filmde ilk duyulan sestir.
Bir ay sonra İstanbul’dan çıkmayı başardıklarında, her yer yıkıntı halindedir. Ekonomi çökmüş, herkes işsiz kalmıştır. Annelerinin köyüne taşınıp artık sakin bir hayata sahip olmuşlardır. Didem kurduğu bu karanlık fanteziyle çok istediği sakin hayata kavuşmuş olur.
Yönetmenliğini Zeynep Dilan Süren’in yaptığı Büyük İstanbul Depresyonu, aynı evde yaşayan iki kız kardeş Didem ve Ayşe’nin üniversiteden mezun olduktan sonra okudukları alan ile alakalı iş bulamamaları üzerinedir. Didem ve Ayşe ailelerinden uzakta -İstanbul’da- yaşama tutunmaya, ekonomik özgürlüklerini elde etmeye çalışır.
Didem ve Ayşe’nin internet üzerinden babalarıyla görüntülü konuştukları sahnede, baba artık maddi olarak destek olmakta zorlandıklarından yakınır ve iki kardeşi yanlarına çağırır. Onların yaşadığı yerde iş bulabileceklerini söyler. Didem ve Ayşe kendi alanlarıyla ilgili bir iş yapmak isterler. Aile tarafından yapılan baskı Didem ve Ayşe’yi daha fazla sıkışmış hissettirir. Didem ve Ayşe’nin balkonda arkaları dönük bir şekilde oturup sigara içtikleri planda evlerin ne kadar çarpık ve alakasız olduğu dikkat çeker. Ön tarafta apartmanlar arka tarafta plazalar boy gösterir. Bu plan, sıkışık olan şehirde tutunmaya çalışan Didem ve Ayşe’nin iç sıkıntısını çok iyi anlatmaktadır. Filmin tamamının tek mekanda geçmesi de sıkışmışlığı hissettirmede önemli bir unsur olarak kullanılmıştır.
Ayşe bir yandan iş görüşmelerine giderken Didem evde, depresyondadır. Ayşe iş görüşmesine gitmek için hazırlanırken Didem, görüşmeye gideceği yerin ona en fazla asgari ücret vereceğini söyler. “1200 lira için düştüğün hale bak” der. Oysa 2020’de asgari ücret aylık net 2324,70 TL dir. Didem’in böyle söylemesi onun gerçeklikten ne kadar kopuk olduğunu gösterir.
Ayşe iş görüşmesinden dönüşte saçlarını maviye boyatmıştır. Saçları maviye boyatmak radikal bir değişimdir. Ayşe’nin aniden böyle bir karar vermiş olması, bulunduğu sıkıntı halinden hızlı bir şekilde çıkmak istediğinin göstergesidir. Didem saçları maviye boyalı, iş görüşmesinden üzgün gelen Ayşe’ye kurduğu bir fanteziden bahseder ve anlatmaya başlar: Beklenen büyük İstanbul depremi gerçekleşmiş, herkes ölmüş onlar hayatta kalmıştır. (Didem bu fantezisini anlatırken korku filmlerinde kullanılan bir ışık kullanımı ve gitgide Didem’e doğru yaklaşan kamera hareketiyle seyirci başka bir dünyaya sokulur.) Bir ay sonra İstanbul’dan çıkmayı başardıklarında, her yer yıkıntı halindedir. Ekonomi çökmüş, herkes işsiz kalmıştır. Annelerinin köyüne taşınıp artık sakin bir hayata sahip olmuşlardır. Didem kurduğu bu karanlık fanteziyle çok istediği sakin hayata kavuşmuş olur. Didem, belki de artık umudu kalmadığı için ancak en kötü senaryoda huzura erişebileceğini düşler.
Filmin yönetmeni Zeynep Dilan Süren filmin senaryosunu yazarken kendi deneyimlerinden yola çıkmış. Zaten filmin hikayesi bize hiç de yabancı gelmez. Türkiye’de üniversite mezunu gençlerin kendi alanlarına dair iş bulamamaları yıllardır devam eden bir sorun. Özellikle pandemi döneminde artan işsizlik günümüzde de etkilerini sürdürüyor.
Pandemi döneminde geçen 19 mayıs 2021’de BBC Türkçe, Türkiye’deki gençlerin işsizliğini konu edinen kapsamlı bir haberde, röportaj veren bazı gençlerin söylediklerini aktarıyor;
Tolga,
“Bir sinema bileti 25 lira, kitap 35-40 lira, ileride daha beter olacak. Genelde parkta oturuyoruz, kalkıp bir yere gidelim diyemiyoruz, hepimiz ailemizin eline bakıyoruz. Pandemi iyice olumsuz etkiledi bu durumu. Pandemi sonrası beklentisi sıfıra inmiş çok genç olacak. Bir yıl sonra, 25’ime girince sağlık sigortası güvencem de kalmayacak.”
Özge,
“Arkadaşlarımla hepimiz işsiziz, umutsuzuz, yurt dışını çıkış kapısı olarak görüyoruz. Çok kolay bir karar değil, burada ailemiz var. Ama orada daha özgür oluruz, daha istikrarlı ülkeler, iş garantisi var. En basit alışveriş için bile ekonomik özgürlük gerekiyor ve burada o elimizde yok.”
Esra,
“Çoğu insan çalışmayı sadece ekonomik özgürlük olarak görüyor. Ama benim için ve birçok genç için de çalışmak aslında bir hayata sahip olmaktır. Ben bana ait bir hayatım olsun istiyorum ve bunun için bir işe ihtiyacım var.”
Röportaj veren gençlerle Didem ve Ayşe aynı dertten muzdaripler. Gençler bunları söyleyeli neredeyse iki yıl oldu ve şuan ekonomi çok daha kötü bir yerde. En ucuz öğrenci sinema bileti 60 TL. 35-40 TL’ye kitap bulabilirseniz şanlısınız. Her şey daha kötüye gidiyor gibi gözükse de Didem ve Ayşe gibi kendi istedikleri işte çalışmak için mücadele eden; mücadele edecek gücü bulamasa da bunu dert edinen gençler elbet bir çıkış yolu bulacak. Bâyezid-i Bistâmî’ nin dediği gibi; “Arayanlar bulamaz ama bulanlar hep arayanlardır.”
